TEMPO (Ağustos 2014) — Dövme çeyrek yüzyıl öncesine kadar alt kültürdü. Yavaş yavaş o da popülerleşti, normalleşti ve en sonunda sıradanlaştı. Artık sadece farklı olmak isteyen değil, aynı olmak isteyen de dövme yaptırıyor. Çünkü dövme bir trend. İlgi öyle yüksek ki, sorular peşinden koşturuyor. Dövme konusunda hevesli, kararsız ya da önyargılı olabilirsiniz, o halde fikirlerinizi gözden geçirmek için uzmanlara kulak verin.
Dövme, 1990’larda az, öz ve cool bir şeydi. Ortalıkta ne o afralı tafralı ‘Only God can judge me’ler (Beni sadece Tanrı yargılayabilir), ne o fabrikasyon barkodlar, ne kollara boylu boyunca döşenen ‘K. Atatürk’ imzaları vardı. Dövme, ‘ağır abi’lerin egemenlik alanındaydı. Motifler karmaşık ve karanlık, müzikler yüksek volümlü ve isyankârdı.
Bu kalıpları esnetecek Hollywood soslu romantik bir salgının memleket sınırlarına ulaşması yine o yıllara denk geldi. Türkiye’de önce mankenlerde vücut bulan salgının adı, vücuda sevgili adı yazdırmaktı. Yaşı tutanlar hatırlar; o dönem bu akımın Hollywood’daki ilk kurbanlarından biri oyuncu Johnny Depp’ti. 27 yaşındaki Depp, nişanlısı Winona Ryder’a beslediği büyük aşkı ‘Winona Forever’ (Sonsuza dek Winona) ibaresiyle koluna mühürletmiş ve -tahmin edebileceğiniz üzere- çok geçmeden pişman olmuştu. Nedeni malum: Hikâye başa sarmış; ilişki bitmiş, dövme kalmıştı. Oyuncu, çözümü dövmeyi sildirmekte değil, dört yılın sonunda ‘Wino Forever’a (Sonsuza dek ayyaş) dönüştürmekte buldu.
Tek bir dövmenin hikâyesini takip ettiğimiz o günlerin üzerinden 20 yılı aşkın zaman geçti. Artık ortalıkta hesabını tutamayacağımız ve hikâyesini bilemeyeceğimiz kadar çok sayıda dövme var. Depresif ergenden prezentabl beyaz yakalıya, minibüs şoföründen doktora, ev kadınından tesettürlü genç kıza dövme alenen sergilenen ya da gizlenen yaygın bir aksesuar artık.
Vücuduna ömürlük desenler çizdirenlerin sayısı, yaz aylarında daha hızlı artıyor. Turistik bölgeler, mevsimlik dövmecilerle dolup taşıyor. Konu, geçtiğimiz ay Başbakan Erdoğan’ın dövmeli bir futbolcuya yaptığı ‘cilt kanseri’ uyarısıyla da gündeme taşındı. Tüm bunlardan yola çıkarak, dövme sanatçılarından bilim insanlarına dövmeye dair akla takılanları sorduk.
İKİ DOKTOR, İKİ GÖRÜŞ
KANSER RİSKİ VAR MI?
“Bilimsel olarak sebep-sonuç ilişkisi gösterilememiş”
CİLT KANSERİ RİSKİ Ben, dövme üzerinde gelişmiş cilt kanseri görmedim. Gördüğümüz cilt kanserleri uzun yıllar güneş altında çalışan açık tenli insanlardı. Cilt kanserleri sık görülen kanserler arasında. Ama yine de dövme üzerinden cilt kanseri gelişmesinin bilimsel değeri var ve yayın olarak bilimsel dergilerde kabul görür. Bilimsel literatüre bakmak için PubMed’de (ABD Ulusal Tıp Kütüphanesi’nin web hizmeti) dövme ile cilt kanseri arasındaki ilişkiyi araştıran makaleleri inceledim. 2012 yılına kadar dövme üzerinde gelişmiş 50 cilt kanseri vakası bildirilmiş (Kluger N. 2012). Bilim, istatistik ile konuşur. Bilimsel gerçeklikten bahsedebilmek için istatistiksel olarak anlamlı olması gerekir. Milyonlarca dövmeden 50 cilt kanseri gelişmesi istatistiksel olarak yeterli kabul edilmez. Kluger ve arkadaşları cilt kanseri ile dövme arasındaki ilişkiyi “Tesadüfi” olarak değerlendirmişler. Dövme ile cilt kanseri arasında bilimsel olarak sebep-sonuç ilişkisi gösterilememiştir. Cilt kanseri ile sebep-sonuç ilişkisi ancak ultraviole ışınları ile kurulabilir. Vücutta kansere dönüşebilecek cilt lezyonları da risk faktörü.
“Dövme kanser gelişim riskini artırabilir”
CİLT KANSERİ RİSKİ Dövme ile renk verici pigment ve boyalar cildin dermis (alt) tabakasına kalıcı şekilde uygulanır. Dövmenin özellikle 19’uncu yüzyıldan sonra artması, olası cilt kanseri ve toksik etkilere yönelik endişeleri beraberinde getirmiş. Pek çok bilimsel çalışma, dövme boyalarındaki çok sayıda kimyasalın kanserojenik olduğunu gösteriyor. Dövme yapılırken cildin travmatize edilmesi, boyar maddenin vücut tarafından yabancı cisim olarak algılanması, skar (yara) dokusu gelişmesi ve kişisel risk faktörleri ile genetik özellikler kanser gelişim riskini artıran faktörler arasında. Dövme yaptırılmasını sağlık açısından sakıncalı buluyorum, ama bu her dövme yaptıran kişide sağlık sorunu veya kanser gelişecek anlamına gelmiyor. Sadece olası risklerin bilinmesi ve bunlar bilinerek dövme yaptırılması uygun olur.
BULAŞICI HASTALIK RİSKİ Steril olmayan ortamlarda ve ortak kullanılan iğnelerle yapılan dövmelerde hepatit başta olmak üzere çok sayıda viral ve bakteriyel enfeksiyon riski, hatta HIV bulaşma olasılığı var. Dövme yaptıranlar dikkatli olmalı ve yeni iğne açıldığını görmeli.
ALERJİ RİSKİ Boyar maddeye karşı alerjik reaksiyon gelişmesi sık görülen bir durum. Dövmenin silinmesi Bu çok kolay değil. Lazer tedavisiyle başarılı sonuçlar alıyoruz. Ama bazı vakalarda tedavi uzun ve güç.
KİMLER YAPTIRMAMALI? Hamileler, çocuklar, alerjik bünyeli kişiler, kalp hastalığı ve özel kronik deri hastalığı olanlar ile ağır metal maruziyeti olan meslekten kişiler.
“Kaçak dövmeciler artabilir”
İSTANBUL’DAKİ DÖVMECİ SAYISI Güzellik Uzmanları ve Dövmeciler Odası’na kayıtlı sadece 64 aktif üye var. Ama bu rakam buzdağının görünen kısmı. Çünkü ustalık belgesi almaya hak kazanan herkes odaya üye değil. Ayrıca, ustalık belgesi bile almadan korsan olarak mesleği yapanlar var. Bu rakamın belgeli-belgesiz bine yakın olduğunu söyleyebiliriz.
RUHSATSIZ DÖVMECİLER Dövme stüdyolarının çoğu ruhsatsız, çünkü konuyla ilgili kesin bir mevzuat yok. Bağlı olduğu belediyeye ruhsat başvurusu yapmak için giden meslektaşlarımız, farklı uygulamalarla karşılaşıyor. “Dövme stüdyosuna ruhsat vermiyoruz, başvurunuzu ihbar olarak değerlendirdik, işyerinizi mühürleyeceğiz” denilerek kapatılanlar var. Esnaf ruhsat başvurusu yapmaya korkar hale geldi. Sorunu giderecek yönetmelik birkaç yıldır onaylanmayı bekliyor, bekletiliyor.
TATİL BELDELERİNDEKİ SIKINTI Bu yasal boşluk gözardı edildiği sürece özellikle tatil beldelerinde kaçak dövmeciler artacaktır. Yaz geldiğinde isteyen istediği yerde, çantacıda, ayakkabıcıda, bijuteride, halıcıda yapıyor bu işi. Halbuki ülkemizde çok iyi dövme sanatçıları ve dövme stüdyoları var.
“Önce geçici dövme yaptırın, sonra karar verin”
NEDEN DÖVME YAPTIRIYORUZ ? Bir kişinin bedeninde kalıcı bir eser yaptırmayı seçmesi, çok temel bir insan ihtiyacı olan ‘kendini ifade etme’, ‘kimlik’ ve ‘aidiyet’ duygularını içeriyor. Kimileri bu ihtiyacını beslemek için saçını sarıya boyar, kimi bıyık bırakır, kimi de dövme yaptırır.
DÖVME BAĞIMLILIK MI? Bağımlılığın tanımı, öncelikle kişinin işlevselliğine zarar vermesi; sosyal ilişkiler, kariyer ve özbakım gibi alanlarda ayağına dolanır hale gelmesidir. Ancak dövme uyuşturucu bir madde değil. Her sanat gibi yerinde ve ustalıkla kullanıldığında, kişinin kendini ifade ihtiyacını besleyecek ve yaşamını zenginleştirecektir.
SAĞLIKLI KARAR İÇİN Her önemli kararda olduğu gibi, işin sırrı, sakin bir duygu durumuyla bu kararı almak ve mümkünse geçici dövmeyle önce bir süre denemek. Yaş da önemli, çünkü her meslek görünür olan dövmeyi kaldırmaz. Mesela; terapist olacaksanız dövmenizin görünmeyecek yerde olması gerekebilir. Hocalarımız arasında arkadaşlarımıza dövme sildirten olmuştu. Benim önerim de, meslek seçimi gibi konularda karar verdikten sonra bu önemli kararı almak. Elbette dövme sanatçısı çok iyi seçilmeli. Hijyen ve ustalık öncelikli kriterler olmalı.
NİYE ARTTI? Son yıllarda dövmenin epey arttığına dair elimizde araştırmaya dayalı veri var ise, altında yatan psikolojik sebep ifade özgürlüğünün giderek kısıtlanmasına bağlı olarak insanların kimliklerine iyice tutunmaları olabilir. Neyi yasaklar ya da kınarsanız o artabilir.
“Atatürk’ün imzasını kendisinden bile iyi atabilirim”
Dokuz yaşında girdiği kuyumculuk sektöründen sıkılınca dövmeye yönelmiş. 18’inden bu yana, yani sekiz yıldır profesyonel dövmeci. İsmi kulaktan kulağa yayılıyor. İşini tatile bile çıkmayacak kadar çok sevse de, sürekli aynı dövmelerin istenmesinden yılmış. “Atatürk’ün imzasını kendisinden bile iyi atarım” diyor.
DÖVMECİYİ SEÇMEK İnternette, gazetede vb. adı sürekli çıktığı için dövmeci seçmek yanlış. İyi araştırmak gerek. Tavsiye üzerine dövmeciye gidilmez, ama çok güzel dövmesi olan birine kime yaptırdığı sorulabilir.
HASTALIK RİSKİ Artık tek kullanımlık steril paketler var. Her şey standart. Hijyenik olmak değil, olmamak çok zor. Dövme boyaları da güvenli. Ama şu var: Dövme yaptırırken cildinizi yaralıyorsunuz. Bu tetikleyici bir şey. Bu yüzden dövme yaptığımız kişilere, mesela “Şu kadar süre havuza girme” gibi uyarılar yaparız. Sürekli bana dövme yaptıran bir doktor dostum var; fakültede okuduğu dönemde yine bir dövme yaptım ona, üzerini sarıp yolladım. Yarım saat sonra bandajı çıkarıp atmış. Gece dışarı çıkmış. Sonra da kimbilir hangi barın tuvaletinden hepatit kapmış. Hatasını kendisi söyledi. Çünkü burada enfeksiyon kapması imkânsız; eldiveni bile iki kat takıyoruz. Bu şekilde aslında kendimizi de koruyoruz.
NELERİ YAPMAZ? Mümkün mertebe yüze ve genç insanların boynuna dövme yapmam. Ailesiyle gelmişse 18 yaş altına yapabilirim ama bana ters gelen bir şey isterse reddederim. Sevgili ismi yazdırmak isteyenleri uyarsam da her seferinde geri geliyorlar. Eski sevgilisinin adını yenisinin adıyla kapatan bile var.
YOĞUNLUK Günde iki kişiye de dövme yapıyoruz, 20 kişiye de. Yazın sezon açılıyor ama aslında güneş dövmeye en zararlı şey.
ABSÜRT İSTEKLER Turistlerden böyle istekler gelebiliyor. Beş arkadaş gelip kalçalarına Hello Kitty çizdirmek isteyebiliyor. Çok sarhoş olmadıkları sürece yapıyorum. “Bir şey yazdırmak istiyorum ama ne yazdıracağımı bilmiyorum” diyen de var, Google’da ‘Latince deyişler’ aratıp gelen de, Çince’ye çeviri yapmamızı isteyen de… Bir de kullandığımız alfabenin Latin alfabesi olduğunu bilmeyenler var!
FİYAT Biraz kaba gelebilir, ama paranız yoksa dövme yaptırmayın. Bu, paranızla satın alabileceğiniz en uzun ömürlü şey. Ama 50 TL’nin pazarlığını yapan var. Müşteriyle ilişkin ne kadar keyifliyse, dövme o kadar güzel çıkar. Geçmişe kıyas la bugün Dövme artık bir moda. Ayşe yaptırınca Fatma da yaptırmak zorunda gibi hissediyor. Eksiklik duyuyor. Bundan mutsuz muyum; değilim. Paramı kazanıyorum ve pratik yapma şansım oluyor.
“Sevgili ismi yazmakla uğraşacak vaktim yok”
Vaso Vasiko, 15 sene önce Gürcistan’dan İstanbul’a gelmiş. Diş hekimliği okumuş ama mesleğe hiç başlamamış. 2000’lerin başından bu yana dövmecilik yapıyor. İşi söz konusu olduğunda pek alçakgönüllü sayılmaz. Renkli ve Doğu tarzında dövmelerde iddialı.
DÖVMECİYİ SEÇMEK İyice araştırıp internetteki reytinglerine bakmak lazım. O dövmecinin çok iyi işleri vardır, hakkında yazılar çıkıyordur, gazetelerde, televizyonda
röportajları vardır, o zaman “Tamam, bunda bir şey var” derim.
HASTALIK RİSKİ Teknoloji öyle gelişti ki, profesyonel stüdyolarda yaptırılan dövmelerde sağlık riski söz konusu değil. Artık Güzellik Uzmanları ve Dövmeciler Odası’ndan da sertifika alınabiliyor. Ama tatil yerlerinde durum farklı. Sezon başlayınca İstanbul’dan gidip oralarda çalışanlar var. Öyle yerlerde bugün sana dövme yapan, yarın seni tanımayabilir.
KİME DÖVME YAPMAZ? Gelenin terbiyesini, oturmasını kalkmasını beğenmezsem, pisse, çok pazarlık yapan biriyse, 20 yaşından küçükse dövme yapmam. 18 yaşındaki çocuk 10 bin liralık dövme istiyorsa, “Nereden buldun bu kadar parayı?” diye sorarım. İstemediğim, estetik bulmadığım resmi çizmem.
YOĞUNLUK Günde bir kişiye dövme yapıyorum. Tüm istekleri kabul etsem fiziksel olarak yetişemem ve başkalarından farkım kalmaz.
DÖVME YAPMADAN ÖNCE Gelenleri önce tanımaya çalışırım. “Birinde şöyle bir dövme gördüm, heveslendim, ben de istiyorum” diyorsa, “Aynısını yaptırırsan sen o olmazsın ki. Dalga konusu olursun, iyice düşün” diye uyarırım.
ABSÜRT İSTEKLER Genç kızlar gelip göğüslerine dövme yaptırmak istiyorlar. Tamam ama daha geleceği, kime âşık olacağı belli değil. Hayatına girecek insan belki bundan hoşlanmayacak. Bir hevesle saçma sapan bir dövme yaptırabilirsin ama günün birinde hayatın ciddiyetine gireceksin. Böyle ekstrem yerlerine dövme yaptırmak isteyenlere, “Önce kendini bul, sonra gel, hâlâ istiyorsan yapalım” diyorum. Sevgili ismi yazdırmak gibi taleplerle gelen de oluyor. Bunlarla uğraşacak vaktim yok.
FİYATLAR Dövme pahalı bir sanat ama insanlar nerede ucuzsa orada yaptırmaya razı. Kaliteye ve sağlık şartlarına fazla bakmıyorlar.
GEÇMİŞE KIYASLA BUGÜN Eskiden insanların bakış açısı da, hayat standartları da farklıydı. Şimdi adam 50’sine gelmiş, gelip dövme yaptırıyor, kendini daha fresh, daha genç hissediyor.
KURALLARI Çok var. Mesela; ayağına dövme yaptıracaksan pedikürlü gel. Dövme yaptıracağın gün yediğine, içtiğine dikkat et. Regl olmadan bir hafta önce ya da o sırada dövme yaptırma.
“Dövme ibadete asla engel değil”
İSLAM’IN DÖVME YE YAKLAŞIMI İlâhi dinler dövmeyi yasaklar. Dövme, Hz. Peygamber devrinde Cahiliye çağının uzantısı olarak özellikle kadınlar arasında yaygındı. İnsanın tabii görüntüsünde değişiklik yapılmasını hoş karşılamayan Hz. Peygamber, bu türden uygulamaların yanında dövmeyi de yasakladı; dövme yapan ve yaptıran kadınlara Allah’ın lanet ettiğini bildirdi.
KADIN -ERKEK FARKI Hadislerde sadece kadınların zikredilmesinin sebebi, Arap toplumunda daha çok kadınların dövme yaptırması. Dövme yaptırmanın dini hükmü açısından kadınla erkek arasında fark yok.
İBADETE ENGEL Mİ? Abdest ve gusulde derinin altını değil, üstünü yıkamak farzdır. Dövme derinin altında kaldığına göre, onun bedenin herhangi bir yerinde bulunması abdeste ve gusle mani olmaz. Dövme, namaz kılmaya, ibadetleri yerine getirmeye, camiye ve cemaate gitmeye, Kuran okumaya da asla engel değildir.
DÖVMENİN SİLİNMESİ İmamlardan çoğunluğu, sağlık bakımından zarar vermediği takdirde dövmenin vücuttan giderilmesi gerektiğini söyler. Operasyonun vücuda zarar vermesi veya geride çirkin bir manzara bırakması sebebiyle dövme giderilemezse kişi tövbe etmekle günahından kurtulur.
“Gelecekte yapılacak iş düşünülerek karar verilmeli”
DÖVMELİ ADAY SAYISI ARTTI MI? Dövmeler çoğunlukla kollarda ve omuzda olduğu için iş görüşmeleri sırasında pek görülmüyor. O sebeple son yıllarda dövmeli aday sayısının artıp artmadığını mülakat aşamasında fark edemiyoruz.
DÖVMENİN YARATTIĞI ALGI Bunu, iş görüşmesi yapılan şirketin sektörüne göre değerlendirmek doğru olur. Yaratıcılığın ön plana çıktığı sektörlerde, adayın dövmesinin olması ya da olmaması herhangi bir artı-eksi etki yaratmaz. Ama bankacılık ya da ilaç gibi daha geleneksel, izlenim kalıplarının daha net çizilip tanımlandığı sektörlerde, boyunda, ellerde renkli, yoğun dövmelerin olması bazı olumsuzluklara neden olabilecektir. Sektörden bağımsız olarak, müşterilerle birebir kurumsal ilişki kurmanın gerektiği görevlerde de bu tür dövmeler iyi giden bir süreci olumsuz etkileyebilir. Ama kolda, omuzda, ayak bileğinde ince bir dövmenin günümüzde hiçbir sektörde sorun yaratmadığını düşünüyorum.
ÖNERİLER Dövme tamamıyla kişisel bir tercih. Ama bir kere yaptırıldı mı silinmesi zor olduğu için, kanaatimce, yaptırılırken dört yönlü düşünülmeli. Özellikle boyun ve el gibi, üzerinizdeki kıyafete rağmen görünen yerlerdeki renkli dövmelerin gelecekte yapılacak işle ilgili bazı sektör ve görevlerde sorun yaratma ihtimali olduğunu bilmekte fayda var.
“Dövme malzemeleri çok sıkı denetleniyor”
DÖVME MALZEMELERİ Dövme yapımında kullanılan iki ana sarf malzemesi var: Dövme boyası ve dövme iğneleri. Boyaların çoğu ABD’de üretiliyor. Bunlar üretim aşamasında çok sıkı denetlenir ve Malzeme Güvenlik Bilgi Formu (MSDS) raporları yetkili laboratuvarlarca hazırlanır.
İTHALAT Her ülke, MSDS raporlarını baz alarak dövme boyalarının ithalatına izin verir. Biz, ürünlerin bir kısmını ülkemizde üretmekle birlikte büyük kısmını ABD, Almanya, İngiltere, Portekiz, Pakistan ve Çin gibi ülkelerden ithal ediyoruz.
İHRACAT Çin’de ortağı olduğumuz bir fabrikada dövme iğneleri, dövme makinası aksamları ve plastik sarf malzemeleri üretip, bunları 23 ülkede 60’ın üzerinde firmaya satıyoruz. Üretim CE normlarına uygun yapılıyor; üretim ve sterilizasyon aşamasında yetkili kurumlarca denetleniyor.
GÜVENİLİRLİK Geçmişte iptidai yöntemlerle yapılan dövmeler ve merdiven altı metodlarla üretilen malzemelerle günümüz şartlarını ayırmak gerek. Biz, uluslararası pazarda kendini ispatlamış firmalarla çalışıyoruz. Dövme malzemeleri, işi kuralına uygun yapan yerlerden alınırsa gönül rahatlığıyla kullanılabilir.
HİJYEN Dövme kesinlikle ruhsatlı işyerlerinde, sertifikalı kişilere yaptırılmalı. Bizim mesleğimizde de eksikleri olan işyerleri vardır ama hiçbir meslek dalında zabıta tedbirleri olmadan bu kadar hevesle standartları yükseltme gayreti yoktur. Örneğin; otoklav (buharlı sterilizatör) firmaları diş hekimlerinden çok dövme stüdyolarına satış yaptıklarını söylüyor.
tüm zamanlar 